شهر سوخته و رازهای به جامانده بسیار
به گزارش وبلاگ مزدا 93، شهر سوخته در 56 کیلومتری زابل در استان سیستان وبلوچستان و در حاشیه جاده زابل- زاهدان واقع شده است.این شهر در سال 3200 قبل از میلاد پایه گذاری شده ومردم این شهر در چهار دوره بین سالهای 1800 تا 3200 قبل از میلادی در آن سکونت داشته اند.
شهر سوخته و رازهای به جامانده بسیار
شهر سوخته در 56 کیلومتری زابل در استان سیستان وبلوچستان و در حاشیه جاده زابل- زاهدان واقع شده است.این شهر در سال 3200 قبل از میلاد پایه گذاری شده ومردم این شهر در چهار دوره بین سالهای 1800 تا 3200 قبل از میلادی در آن سکونت داشته اند.
کلنل بیت،یکی ازمأموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره نموده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثاربه جامانده از آتش سوزی را دیده است.پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در اوایل سده حاضر، اطلاعات مفیدی در مورد این محوطه بیان نموده است. بعد از او شهر سوخته به وسیله باستان شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسوتوزی از سال 1346 تا 1357 مورد آنالیز و کاوش نهاده شد. این شهر یکی از آثار تاریخی استان سیستان و بلوچستان به شمار می آید.
برمبنای یافته های باستان شناسان ،شهر سوخته 151 هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می دهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته ،بخشهای مرکزی ،منطقه صنعتی، بناهای یادمانی وگورستان است که به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند. هشتاد هکتارشهر سوخته بخش مسکونی بوده است . تحقیقات نشان داده است این محوطه برخلاف اکنون که محیط زیست کاملاً بیابانی دارد وفقط درختان گز در آنجا دیده می گردد،در پنج هزار سال قبل از میلاد منطقه ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون ، افرا و سپیدار در آنجا فراوان وجود داشته است. درآن دوران نیز این منطقه بسیار گرم بوده ، اما آب رودخانه هیرمند وشعباتش به خوبی زمینهای کشاورزی شهر سوخته را سیراب می نموده است. دریاچه هامون در 3200 سال قبل از میلاد دریاچه ای بزرگ و پرآب بوده و رودها و شاخه های قوی از آن منشعب می شده و در اطراف آن نیزارهای وسیعی وجود داشته است. در آنالیزهای منطقه ای در اطراف شهر سوخته بستر رودخانه های مختلف و آبراه هایی پیدا شده که به مزارع کشاورزی شهر سوخته آب می رسانده اند.
در اولین فصل کاوش در شهر سوخته کوچه هاو خانه های منظم، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود برنامه ریزی شهری دراین شهراست.
منطقه گورستان
از سال 1376 تا 1383 تعداد 14 گمانه به مساحت تقریبی 2300 متر مربع در گورستان شهر،حفاری شده ودر نتیجه 310 گور کشف شده است .طی کاوشهای به عمل آمده به وسیله باستانشناسان،بعضی از مردم شهر سوخته را با لباس و پارچه کفنی دفن می نموده اند.درتعدادی از قبرها، آثار پارچه بر روی بدن اجساد مردگان دیده می گردد. پارچه ها به سه شکل مختلف در قبرها دیده می گردد.به صورت کفن، که مرده ها را درآن می پیچیده اند. به شکل لباس زیرانداز و روانداز.
کف قبر فرش شده و مرده را با لباس در آن می گذاشتند.
اشیاء سفالی اصلی ترین موادی هستند که تقریبا در همه قبرها وجود دارند. در کنار این دسته از اشیاء هدایای دیگری ساخته شده از سنگ،چوب و پارچه نیز در قبور دیده می گردد.
صنعت مشاغل
شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیتهای صنعتی و هنری بوده ، در فصل ششم کاوش در شهر سوخته نمونه های جالب و بدیعی از زیورآلات به دست آمد. در جریان حفاریهای فصلهای گذشته در شهر سوخته تعیین شد که با توجه به صنعتی بودن شهرسوخته و وجود کارگاه های صنعتی ساخت سفال در این منطقه ، ساکنان از درختان موجود در طبیعت محوطه برای سوخت استفاده می نموده اند. شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیتهای صنعتی و هنری بوده است....باستان شناسان با یافتن مهره ها و گردنبندهایی از لاجورد و طلا دریک گور درباره روشهای ساخت ورقه ها و مفتولهای طلایی به تحقیق پرداختند و دریافتند صنعتگران شهر با ابزار بسیار ابتدایی ابتدا صفحه های طلایی بسیار نازک به قطر کمتر از یک میلی متر تهیه نموده و بعد آنها را به شکل لوله های استوانه ای در می آوردند و پس از اتصال دو سوی ورقه ها به یکدیگر مهره های سنگ لاجورد را در میان آن قرار می دادند.درشهر سوخته انواع سفالینه ها و ظروف سنگی،معرق کاری، انواع پارچه و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین نوع صنعت،به ویژه صنعت پیشرفته پارچه بافی در آنجا است.تا به امروز چند نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته به دست آمده و تعیین شده مردان این شهر با استفاده از نیزارهای باتلاقهای اطراف هامون سبد و حصیر می بافتند و از این نی ها برای درست کردن سقف هم استفاده می کردند. صید ماهی و بافت تورهای ماهیگیری نیز از دیگر مشاغل مردمان شهر سوخته بوده است. شهر سوخته بدون شک جزو شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود بوده است. این نکته نه تنها در بقایای آثار معماری و کارهای ظریف دستی و صنعتی دیده می گردد بلکه در سازماندهی اجتماعی شهر نیز دیده می گردد.
شهر سوخته دارای تشکیلات منظم و مرتبی بوده است. آثار به جای مانده نشان دهنده این امر است که این شهر طی هزاره سوم پیش از میلاد، دارای یک نظام مرتب و منظم آبرسانی، تخلیه فاضلاب و دانش پزشکی بوده تا آن حد که پزشکان این شهر نه تنها از علومی چون شکسته بندی مطلع بوده اند بلکه می توانسته اند به اجرای اعمال شگفت انگیز جراحی مغز دست بزنند. از سوی دیگر پیدا شدن تنها لوح نوشته آغاز دوران ایلامی این شهر، همراه با آثار مهرها، نشان از ارتباطات تجاری و کنترل مالی منطقه از سوی این جامعه دارد.
چشم مصنوعی در شهر سوخته
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش کشف شد. به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، سید منصور سید سجادی سرپرست گروه باستان شناسی شهر سوخته با اعلام این مطلب گفت: این چشم متعلق به زنی تنومند 32 تا 36 ساله است که در منطقه گورستان مدفون بوده است. وی با اشاره به مطالعات اولیه که بیانگر وجود آثار آبسه در زیر طاق ابرو است، اضافه کرد: به دلیل طول زمان زیادی که بخش زیرین چشم مصنوعی با پلک در تماس بوده آثار ارگانیکی پلک چشم در روی آن قابل رویت است.سجادی در مورد جنس چشم مصنوعی گفت: جنس و ماده چشم یاد شده هنوز تعیین نیست و تشخیص آن به آزمایشهای بعدی موکول شده اما به نظر می رسد در ساخت این چشم از قیرطبیعی که با نوعی چربی جانوری مخلوط شده ،استفاده شده است.سرپرست هیئت باستانشناسی شهر سوخته خاطر نشان کرد: در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ های داخل چشم به وسیله مفتول های طلایی به قطرکمتر از نیم میلی متر طراحی شده و تعدادی خطوط موازی که تقریباً یک لوزی را تشکیل می دهند در پیرامون مردمک دیده می گردد و از دو سوراخ جانبی واقع در دو سوی این چشم مصنوعی جهت نگهداری و اتصال آن به حدقه چشم استفاده می شده است.
نخستین تصویر متحرک دنیا
پنج هزار سال پیش درشهر سوخته، هنرمندی نقاش،روی یک جام سفالین طرحی از یک بز را نقاشی کرد. او در یک نظر داشت که نقش بز را در اطراف دهانه جام تکرار کند،اما وقتی آغاز به کار کرد، توانست در 5 حرکت ، بزی را طراحی کند که به سمت درختی حرکت نموده وبرگ آن را می خورد. این اولین باری بود که در دنیا باستان، تصویر متحرک پا به عرصه حیات گذاشت.سفالها در دنیا باستان ،نقش بوم را برای نقاشان وهنرمندان زمان خود ایفا می کردند. آنها با نقاشی روی سفالهای گوناگون،ازاعتقادات و محیط اطراف خود به ویژه طبیعت پیرامون،به عنوان نماد استفاده می کردند.
درسفالهای شهر سوخته که از متمدن ترین و پیشرفته ترین تمدنهای باستانی در پنج هزار سال پیش است، نقش بز و ماهی بیش از هر نقش دیگری دیده می گردد. بز و ماهی ،دو حیوانی هستند که در این منطقه بیش از هرحیوانی از آنان استفاده می شد و ساکنان شهر سوخته را به ادامه حیات اجتماعی خود امیدوار می کرد.
کشف این سفال، با نقاشی متحرک ثبت شده روی آن،درمیان سفالهای این منطقه نیز بی مانند بوده است. این نقاشی، حرکت تصاویر را در کوتاهترین زمان ممکن روی جامی که قطر دهانه آن 8 سانتی متر است ،نشان می دهد. در دیگر سفالهای یافت شده در شهر سوخته، نقش متفاوتی دیده می گردد که گاهی تکرار شده اند .اما حرکتی در آنها دیده نمی گردد.
ازنگاه باستانشناسان،این کشف نشان دهنده آن است که مردمان شهر سوخته بسیار باهوش،هنرمند و در زمان خود پیشرو بوده اند.
منبع:نشریه اطلاعات هفتگی ،شماره 3407.منبع: راسخون